پرحرفی کودک لزوماً نشانه مشکل نیست؛ اما هنگامی که تعادل میان گفتن و شنیدن به‌هم می‌خورد، باید به بررسی دلایل و ارائه راهکارهای علمی پرداخت.
اینتین – شما در خانواده، محل کار، مدرسه یا بین دوستان و آشنایان حتما کودکی را دیده‌اید که حرف‌هایش تمامی ندارد؛ از صبح که چشم باز می‌کند تا شب که به خواب می‌رود، بی‌وقفه صحبت می‌کند، سؤال می‌پرسد یا داستان‌سرایی می‌کند. گاهی این پرحرفی، سرگرم‌کننده و نشانه کنجکاوی و هوش کودک است؛ اما در مواقعی می‌تواند چالش‌ساز شود و تعادل روابط اجتماعی و تربیتی او را به هم بزند.
براساس پژوهش‌های زبان‌شناسی رشد، میزان و کیفیت تعامل کلامی کودک با محیط، نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت، مهارت‌های اجتماعی و سلامت روان او دارد.
تفاوت پرحرفی با مهارت کلامی قوی
نخست باید میان «پرحرفی» و «مهارت کلامی قوی» تفاوت قائل شد. کودکی که دایره واژگان گسترده‌ای دارد، روان صحبت می‌کند و می‌تواند افکارش را منسجم و هدفمند بیان کند، الزاماً پرحرف نیست. اما اگر صحبت‌های کودک پی‌درپی، بدون وقفه، نامرتبط، تکراری یا بدون درک موقعیت باشد، این احتمال وجود دارد که با پرحرفی به‌عنوان یک مسئله رفتاری مواجه باشیم.
روان‌شناسان رشد معتقدند پرحرفی می‌تواند بخشی از مراحل طبیعی رشد زبان و مهارت اجتماعی باشد، به‌ویژه در سنین ۳ تا ۷ سال. در این دوره، کودکان از طریق زبان جهان را کشف می‌کنند، اطلاعات را پردازش می‌کنند و به تعامل با محیط پاسخ می‌دهند. اما اگر این روند از حد معمول فراتر برود، ممکن است نیازمند بررسی عمیق‌تری باشد.
چرا برخی کودکان زیاد حرف می‌زنند؟
متاآنالیزها و مطالعات متعددی که در پایگاه PubMed منتشر شده‌اند، دلایل زیر را برای پرحرفی کودکان عنوان می‌کنند:
۱. نیاز به جلب توجه
مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که در محیط خانواده یا کلاس احساس کمبود توجه می‌کنند، با گفتار بی‌وقفه تلاش می‌کنند خود را در مرکز توجه نگه‌دارند و از این طریق محبت یا توجه والدین و معلمان را جلب کنند.
۲. اضطراب پنهان
پرحرفی می‌تواند مکانیزمی برای رهایی از تنش‌های درونی باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد اختلالات گفتاری و زبانی در کودکان با اختلالات اضطرابی همبستگی بالایی دارند.
۳. هیجان بالا و کنترل ضعیف تکانه‌ها
در کودکانی که سطح فعالیت عصبی بالایی دارند یا مبتلا به ADHD هستند، گفتار بی‌وقفه و ناتوانی در خودمهاری مشاهده می‌شود. بررسی‌های مختلف ارتباط میان بیش‌فعالی و پرحرفی را برجسته کرده است.
۴. الگوبرداری از محیط
اگر والدین یا معلمان در گفت‌وگوها اجازه نوبت‌دهی نداده یا خود دائماً صحبت می‌کنند، کودک یاد می‌گیرد برای شنیده‌شدن باید زیادی حرف بزند.
۵. ناتوانی در مهارت‌های اجتماعی
کودکانی که در مهارت‌های اجتماعی مانند نوبت‌گیری در مکالمه ضعیف‌اند، نمی‌دانند چگونه باید سکوت کنند یا گوش دهند. این امر به‌ویژه در کودکان دارای اختلالات ارتباطی (Pragmatic Language Impairment) شایع است.
چه زمانی پرحرفی نگران‌کننده است؟
در صورتی که کودک علائم زیر را دارد، بهتر است با متخصص کودک مشورت کنید:
کودک در مکالمه به دیگران فرصت صحبت نمی‌دهد.
نمی‌تواند به علائم خستگی یا بی‌علاقگی دیگران پاسخ بدهد.
حتی در شرایط نامناسب (مثلاً کلاس درس، جمع رسمی، مهمانی) بدون توقف حرف می‌زند.
بیشتر صحبت‌هایش تکراری یا بی‌ربط است.
دیگران (معلمان، اقوام، هم‌سالان) از صحبت‌کردن با او اجتناب می‌کنند.
خطاهای رایج والدین
برخی والدین برای ساکت کردن کودک پرحرف، او را دعوا می‌کنند، تمسخر می‌کنند یا با عباراتی مثل «بسه دیگه!» یا «ساکت شو!» واکنش می‌دهند. این واکنش‌ها نه‌تنها مسئله را حل نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث آسیب عزت نفس، تشدید اضطراب یا پنهان‌کاری در کودک شود.
در مقابل، برخی خانواده‌ها پرحرفی کودک را نشانه نبوغ یا استعداد خاص می‌دانند و بدون درنظرگرفتن آسیب‌های احتمالی، آن را تشویق می‌کنند. اما واقعیت این است که باید بین «تشویق مهارت کلامی» و «مدیریت رفتار کلامی» تفاوت قائل شد.
مدیریت پرحرفی کودک با رویکرد تربیتی
الگوسازی و آموزش شنیدن
مقالات علمی منتشر شده در ساینس دایرکت و پایگاه Wiley تاکید می‌کنند که گفت‌وگو را به یک خیابان دوطرفه تبدیل کنید. با کودکتان تمرین کنید: «الان من حرف می‌زنم، تو گوش می‌کنی؛ بعد نوبت توست.» این روش روابط دوسویه را تقویت می‌کند.
اختصاص «زمان شنیدن»
بخشی از روز (مثلاً نیم‌ساعت بعد از مدرسه یا ۱۵ دقیقه قبل از خواب) را فقط به صحبت‌های کودک اختصاص دهید تا نیاز او به گفتگو در زمان مشخص پاسخ داده شود.
آموزش نوبت‌گیری با ابزار کمکی
استفاده از ساعت شنی یا تایمر: «دو دقیقه تو حرف بزن، بعد دو دقیقه من.» این تمرین کمک می‌کند کودک مفهوم نوبت را درک کند.
مهارت‌آموزی اجتماعی از طریق بازی
بازی، بهترین ابزار برای آموزش مهارت‌های ارتباطی و توجه به دیگران است. از طریق بازی‌های ساده و نمایشی، کودک یاد می‌گیرد چگونه شنونده خوبی باشد، نوبت را رعایت کند و حرف دیگران را قطع نکند.
بازی‌های نقش‌آفرینی:
مثلاً کودک نقش مشتری را بازی می‌کند و شما فروشنده هستید. نوبتی صحبت می‌کنید. در این تمرین ساده، کودک یاد می‌گیرد هنگام مکالمه منتظر پاسخ بماند، سؤال‌هایش را منظم بپرسد و اجازه دهد طرف مقابل صحبت کند.
نمایش عروسکی:
با کمک چند عروسک، یک موقعیت اجتماعی ساده مثل مهمانی رفتن یا خرید کردن را اجرا می‌کنید. یکی از عروسک‌ها مدام حرف می‌زند و دیگری فرصتی برای پاسخ ندارد. پس از نمایش، از کودک می‌پرسید:
«فکر می‌کنی این عروسک اجازه داد دوستش هم صحبت کند؟ اگر تو جای او بودی، چه رفتاری داشتی؟»
این گفت‌وگو به کودک کمک می‌کند رفتارهای درست در گفت‌وگو را بهتر درک کند.
داستان‌خوانی گروهی:
چند کودک با هم یک داستان را بلند می‌خوانند. هر نفر نوبتی بخشی از داستان را می‌خواند یا درباره‌اش حرف می‌زند. در این فعالیت، کودک یاد می‌گیرد به دیگران گوش بدهد، منتظر نوبت خود بماند و فقط زمانی که زمان صحبت اوست، حرف بزند.
بازی سکوت یک‌ربعی:
به کودک بگویید قرار است یک بازی خاص انجام دهید: «بازی سکوت». قانون بازی ساده است؛ همه اعضای خانواده یا گروه، باید به مدت ۱۵ دقیقه هیچ حرفی نزنند و فقط با چشم یا اشاره ارتباط برقرار کنند. بعد از پایان زمان، از کودک بپرسید:
«چه حسی داشتی وقتی نمی‌تونستی حرف بزنی؟ آیا دلت می‌خواست چیزی بگی؟ فکر می‌کنی بقیه هم بعضی وقتا همین حس رو دارن؟»
این بازی نه‌تنها تمرینی برای خودمهاری و درک فضای گفت‌وگوست، بلکه به کودک کمک می‌کند ارزش سکوت، نوبت‌گیری و گوش دادن را در عمل تجربه کند.
محدودیت در استفاده از صفحه‌نمایش
تماشای زیاد تلویزیون یا گوشی ممکن است فرصت گفت‌وگوی واقعی با دیگران را از کودک بگیرد یا بر سبک گفتارش تأثیر منفی بگذارد. بهتر است زمان استفاده از این وسایل را محدود کنید و به‌جای آن، موقعیت‌های گفت‌وگو در خانواده ایجاد کنید.
بررسی تخصصی در صورت نیاز
اگر احساس می‌کنید پرحرفی کودک از کنترل خارج شده یا نشانه‌ای از بیش‌فعالی، اضطراب یا اختلال گفتاری است، مشاوره با روان‌شناس کودک ضروری است. آزمون‌های شناختی و رفتاری می‌توانند کمک کنند ریشه مسئله مشخص شود.
کودک پرحرف لزوماً کودک مشکل‌داری نیست. او ممکن است سرشار از ایده، انرژی، نیاز به تعامل یا حتی نگرانی‌های پنهان باشد. مسئولیت والدین، نه خاموش‌کردن این صدا، بلکه هدایت آن در مسیر سالم است؛ مسیری که به کودک بیاموزد چگونه شنونده خوبی باشد، چگونه حرف‌هایش را منسجم و مرتبط بیان کند و چطور به دیگران هم مجال حضور بدهد.
با شناخت دقیق‌تر دلایل پرحرفی و پرهیز از واکنش‌های تند یا ساده‌انگارانه، می‌توان این ویژگی را به فرصتی برای رشد ارتباطی و تقویت هوش هیجانی کودک تبدیل کرد.
منبع | تبیان
