تمرد و سرکشی در دوران نوجوانی یک پدیده طبیعی است که با رشد و تکامل فرد همراه است. این رفتارها اغلب به عنوان بخشی از فرآیند کسب هویت مستقل و فاصله گرفتن از قوانین و کنترل والدین در نظر گرفته می‌شوند.
اینتین- از در که وارد شد، با پایش در را هل داد و بدون سلام‌کردن به اتاقش رفت و در را محکم بست. داشت با موبایل حرف می‌زد و صدای قهقهه‌اش تا مدت‌ها سکوت خانه را به هم ریخته بود. تا اینکه بالاخره تلفنش تمام شد و آن‌وقت به آشپزخانه رفت و به مادرش گفت: «خیلی گشنمه. غذا چی داریم؟!»
پدر از گوشه عینک زیرچشمی و باعصبانیت نگاهی به او انداخت و گفت: «این عوض سلام‌کردنته؟ تو ادب نداری؟ نباید وقتی می‌یای تو خونه اون گوشیت رو بندازی کنار و سلام کنی؟!» او هم با بی‌تفاوتی گفت: «خب حالا سلام …» پدر هم که می‌دانست این گفتوگو به جایی نمی‌رسد، باعصبانیت به خواندن روزنامه‌اش ادامه داد.
«خوب شد برای غذاخوردن از اتاقت میای بیرون. اصلا معلوم هست کجا می‌ری، چی‌کا‌ر می‌کنی و با کی می‌گردی که این‌قدر بی‌ادب شدی؟ آخه این خونه قانون نداره؟چرا به حرف گوش نمی‌دی؟ تو سلام یاد نگرفتی که بدون سلام میای خونه؟ … وای که ما دیگه از دست تو و این کارهات خسته شدیم!»
تمرد و سرکشی بین نوجوانان یکی از خصایص بارز آن‌هاست که اغلب با گله و شکایت والدینشان همراه است. اما واقعا چرا رفتار نوجوانان گاهی برای والدین غیرقابل‌تحمل و آزاردهنده است؛ درحالی‌که از آن طرف هم نوجوانان از والدینشان گله دارند. دراین‌خصوص با دکتر نوید نوری گفتوگو کرده‌ایم.
رفتارهای آزاردهنده نوجوانان
معمولا والدین از بعضی رفتارهای نوجوانان آزار می‌بینند و می‌خواهند بدانند که چرا آن‌ها به راحتی قوانین و مقرارت خانواده را زیر پا می‌گذارند. می‌توان گفت علت این رفتارها به این برمی‌گردد که شاید آن‌ها نتوانستند رفتارهای خوب را در نوجوان پررنگ کنند. درواقع نوع آموزشی که والدین به نوجوانانشان می‌دهند به گونه‌ای نیست که آن‌ها تحت‌تاثیر قرار بگیرند. ما در جامعه امروز گاهی در هیچ‌جا الگوهای رفتاری مناسبی برای نوجوان نداریم؛ بنابراین فضای کاملا بازی به وجود آمده است تا نوجوانان درگیر رفتارهای ناکارآمدی مانند هنجارشکنی خشونت رفتارهای مقابله‌ای و خیلی از عوامل دیگری بشوند که تحت‌تاثیر آسیب‌های اجتماعی نوظهور از آن‌ها یاد می‌کنیم.
هیچ‌وقت برای آموزش دیر نیست
درواقع والدین باید بدانند که هیچ وقت برای یاددادن رفتارهای خوب به نوجوانان دیر نیست. نخستین عاملی که می‌تواند به این موضوع کمک کند تا رفتارهای ناکارآمد نوجوانان تعدیل شود، اختصاص‌دادن وقت کافی برای آموزش و تربیت فرزندانشان است. می‌توان گفت علت بسیاری از رفتارهای نوجوانان که پدر و مادرها از آن‌ها گله دارند، به رفتارهای خود والدین برمی‌گردد و اینکه آن‌ها تا چه اندازه الگوهای خوبی برای فرزندانشان بوده‌اند.
عوامل تاثیرگذار بر رفتار نوجوانان
رفتارهای نوجوانان تحت‌تاثیر بعضی عوامل باعث می‌شود که حتی با وجود چند فرزند در یک خانواده، هرکدام رفتارهای خاص خود را داشته باشند. این عوامل ابتدا تحت‌تاثیر عوامل ژنتیکی قرار دارند. همچنین امکان دارد محیطی که هرکدام از نوجوانان در آن رشد می‌کنند در شرایط مختلف و زمان‌های گوناگون برای هریک متفاوت باشد و هرکس به شیوه خاص خود از آن تاثیر بگیرد. عامل مهم دیگر نیز قرارگرفتن نوجوان در فضایی غیر از خانواده است؛
یعنی محیط دوستان، اجتماع و مدرسه؛ البته یکی از عوامل مهم در ناهنجاری‌های نوجوانان و جوانان نیز به عوامل شخصیتی برمی‌گردد؛ زیرا شخصیت افراد هیچ‌گاه عوض نمی‌شود؛ بلکه فقط تا حدود و درصدی منش فرد بر اثر آموزش تغییر می‌کند. یکی از عوامل مهمی که می‌تواند کمک زیادی به والدین بکند این است که آن‌ها باید دیدگاه و خواسته‌های خودشان را خیلی صریح و آشکار بیان کنند.
آشنا‌کردن نوجوان با قوانین خانواده
یکی از مهم‌ترین رسالت‌های خانواده قانون‌گذاری و دادن اطلاعات به فرزندان از سن سه و نیم‌سالگی به بعد است و یکی از مهم‌ترین مراحل در زندگی هریک از ما نیز این است که با معیارها و ارزش‌های خانوادگی خود آشنا باشیم. ولی وقتی والدین درمورد این مسائل مهم با فرزندانشان صحبت نمی‌کنند، آن‌ها هم هیچ برنامه‌ریزی برای آینده خود ندارند و هدفمند قدم برنمی‌دارند. ولی اگر از همان ابتدا خانواده دیدگاه روشنی را درمورد ارزش‌ها و اهداف درون خانواده به نوجوان بدهند، علاوه‌بر اینکه نوجوان درک روشن‌تری از انتظارات خانواده پیدا می‌کند، احساس هم‌بستگی بیشتری نیز با آن‌ها می‌کند و تمایل بیشتری به پیروی از آن‌ها خواهد داشت. چون می‌بیند که تمام اصول در خانواده هم اجرا می‌شود و درنهایت زندگی هدفمندی هم خواهد داشت.
تمرکز بر رفتارهای منفی
همه والدین خواهان داشتن فرزندانی بسیار موفق و بااخلاق هستند، ولی جالب اینجاست که اغلب آن‌ها بیشتر رفتارهای منفی فرزندانشان را تقویت می‌کنند، را تقویت، و رفتارهای مثبت آن‌ها را کمتر تشویق می‌کنند؛ بنابراین خانواده‌ها باید یاد بگیرند که رفتارهای مثبت نوجوان را هم تقویت و تشویق کنند. و یکی از ساده‌ترین کارها دراین‌خصوص احترام‌گذاشتن به فرزندانشان است؛ مثلا وقتی او کاری برایشان انجام می‌دهد از نوجوان تشکر نمی‌کنند یاخواسته‌های خود را با احترام و محبت مطرح نمی‌کنند. گاهی گفتن یک کلمه «لطفا» به نوجوان احساس احترام می‌دهد. وقتی‌که به نوجوان احترام گذاشته شود و از او بابت کارهایی که انجام می‌دهد تشکرم شود، وی کم‌کم این رفتارها را می‌آموزد و به این شیوه عادت می‌کند.
تشخیص کانال‌های ابراز محبت
با توجه به اینکه نوجوانان احتیاج به ابراز علاقه و توجه والدینشان دارند، آن‌ها باید روش مناسبی را برای این ابراز علاقه پیدا کنند؛ چون آن‌ها به همان میزان قبل به ابراز محبت والدین خود نیاز دارند ولی نوع آن با گذشته فرق می‌کند و والدین باید بتوانند راه و شیوه ابراز علاقه متناسب با سن آن‌ها را تشخیص دهند. ولی وقتی او از چنین چیزی محروم بماند یا گرایش‌ها او برای دریافت این محبت به بیرون از محیط خانه بیشتر می‌شود یا می‌بیند هر وقت کار بدی انجام می‌دهد توجه منفی خانواده از راه‌های مختلف مانند توبیخ، تنبیه و سرزنش به او بیشتر می‌شود.
درواقع می‌توان گفت والدین به رفتارهای مثبت فرزندانشان حساسیت و توجه نشان نمی‌دهند؛ ولی توجه آن‌ها به رفتارهای منفی بیشتر است. با توجه به اینکه رفتار نوجوان تکرار رفتار والدین است، آن‌ها نیز همین شیوه را برای خود انتخاب خواهند کرد. به‌علاوه منظم‌بودن زندگی والدین کمک زیادی به هدفمند‌بودن زندگی نوجوانان می‌کند. درواقع ما بدون هیچ درخواستی از نوجوانان می‌توانیم با اجرای رفتار درست، به بهترین شیوه آن را به فرزندانمان بیاموزیم.
آگاهی از تاثیر گروه همسالان
ما نمی‌توانیم تاثیر دوستان و همسالان نوجوان را بر آن‌ها نادیده بگیریم. ولی آن‌ها نیاز به مفهومی به نام تجربه «زمین بازی» دارند. یعنی واقعا نیاز دارند در ارتباط با همسالان خود، تجاربی را که در فضای خانوادگی برای آن‌ها قابل تجربه‌کردن و یادگرفتن نیست یاد بگیرند. والدین هم به یاد داشته باشند که اگر رفتارهای بد یا خوب نوجوانان در آن‌ها تکرار می‌شود؛ بخش اعظم آن، علاوه‌بر والدین مربوط به دوستان و همسالان آن‌هاست.
درواقع گروه دوستان بسیار مهم هستند و والدین حتما باید شناخت کافی از آن‌ها داشته باشند. اگر نوجوانان در فضایی ناشناخته قرار بگیرند و والدین هم شناختی هم از دوستان فرزندانشان نداشته باشند هر روز فاصله بین آن‌ها بیشتر می‌شود؛ بنابراین والدین باید با شناخت کافی و مدیریت رفتار نوجوانانشان با گروه همسالان خود، آن‌ها را هرچه بیشتر با فضاهای دیگری به غیر از جمع خانواده، آشنا کنند تا مهارت برقراری ارتباطات اجتماعی در آن‌ها تقویت شود.
سبک‌های مختلف فرزندپروری
با توجه به اینکه شیوه‌های تربیت فرزندان با قبل بسیار متفاوت شده است، می‌توان شیوه‌های تربیتی را درنظر گرفت؛ از جمله شیوه‌های مستبدانه، آزاد‌منشانه و مقتدرانه که درواقع همه ما باید به سبک سوم نزدیک تر شویم؛سبکی که هم والدین و هم فرزندان با نظمی همیشگی و قاطع، رابطه دوستانه‌ای با هم داشته باشند. ضمن اینکه تداوم رفتار درست والدین در تاثیرپذیری آن برای نوجوان بسیار مهم است؛ زیرا یادگیری شیوه‌های درست رفتاری ازطریق یادگیری مشاهده‌ای به وجود می‌آید. همچنین نوع رفتارهای والدین هنگام سختی‌ها و بروز مشکلات و حل مسائل تاثیر مهمی بر نوع رفتارهای نوجوانان در آینده دارد؛ یعنی درواقع با ضبط‌کردن تک‌تک رفتارهای والدین، نوجوانان یاد می‌گیرند که چه انتخاب‌هایی داشته باشد.
منبع | موفقیت