همه چیز درباره پدر شعر فارسی و شرح نکات برجسته زندگی وی؛ آیا رودکی از بدو تولد نابینا بود؟
اینتین – نقطه آغاز شعر کلاسیک فارسی و مبدا اشعار غنایی و قصاید جذاب را میتوان در قرن سوم و چهارم هجری جستوجو کرد؛ جایی که سخنوری باهوش، با کلامی شسته و رفته توانست سرودههایی ماندگار بیافریند و تا قرنها بعد الگو و مورد تحسین شعرا و اهل ادب باشد.
در این بخش به خلاصه زندگینامه رودکی پرداختهایم؛ مطالعه این مطلب جهت تحقیق در مورد رودکی پدر شعر فارسی برای دانشآموزان نیز راهگشا خواهد بود.
رودکی که بود و در قرن چندم می زیست؟
رودکی با نام کامل ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم اولین شاعر بزرگ پارسیزبان است که به گفته برخی منابع سال ۲۴۴ در رودک سمرقند به دنیا آمد. بنابراین، اگر برایتان سوال شده رودکی قرن چندم میزیست، باید بگوییم این شاعر بزرگ اواسط سده سوم هجری متولد شد و از شاعران قرن چهارم هجری محسوب میشود.
درباره دوران کودکی و تحصیلات رودکی اطلاعات خاصی ذکر نشده، اما از اشعارش برمیآید که شاعری دانشاموخته و تحصیلکرده بوده باشد و ضمنا رودکی را در کنار حافظ و ناصرخسرو از حافظان قرآن کریم میدانند.
او بر واژگان پارسی تسلطی مثالزدنی داشت و طبق گفتهها، از سنین پایین سرودن شعر را آغاز کرد. همچنین رودکی چنگ مینواخت و در موسیقی نیز ماهر بود.
همسر و فرزندان رودکی
رودکی ازدواج کرده بود، اما درباره نام و مشخصات همسرش اطلاعات خاصی ذکر نشده است. ضمنا در منابع آمده است که رودکی و همسرش پسری به نام عبدالله داشتند.
القاب رودکی
رودکی را سلطان شاعران، استاد شاعران و پدر شعر فارسی لقب دادهاند.
چرا به رودکی پدر شعر فارسی میگویند؟
برخلاف تصورات رایج، اینکه عنوان پدر شعر فارسی به رودکی رسیده، به این دلیل نیست که تا پیش از او هیچ شاعری وجود نداشته است؛ قبل از رودکی نیز ابیاتی پراکنده از سخنورانی دیگر نقل شده، اما نخستین کسی که کلامی محکم، سَخته و موزون، بهشکلی که خالی از هر ایرادی در وزن، قافیه و صرف و نحو زبان باشد، پدید آورد و تکنیکهای شعر را بهصورت کاملا استاندارد در سخن خود پیاده کرد و به نظم کشید، رودکی بود. همچنین شعر رودکی ابداعات خاص خود را در شعر داشت و بهشیوایی هرچه تمامتر، مضمونپردازی میکرد.
گفتنی است شمس قیس رازی رودکی را مبتکر قالب شعری رباعی میداند.
علت نام رودکی
گفته میشود دلیل نام رودکی به روستای محل تولد و زندگی او، یعنی رودک سمرقند، برمیگردد.
آیا رودکی از اول نابینا بود؟
درباره نابینایی رودکی و اینکه آیا رودکی کور مادرزاد بود یا بعدها نابینا شد، دو نظر مختلف وجود دارد؛ عدهای میگویند او از کودکی نابینا بوده و عدهای دیگر نیز اعتقاد دارند که وی در اواخر عمر و بر اثر شکنجه، بینایی خود را از دست داده است. با توجه به توصیفاتی که در اشعار او وجود دارد (که از فردی که هیچوقت نمیدیده، بعید است) و همچنین بررسی جمجمه او و مشاهدات، به نظر میرسد احتمال صحت نظر دوم، بالاتر باشد.
برخی عدم گرایش رودکی به مذاهب رایج آن زمان را علت کور کردن رودکی دانستهاند و عدهای نیز بر این باورند که وی در دوران پیری مورد غضب پادشاهان زمان خود قرار گرفت و شکنجه و نابینا شد.
مذهب رودکی
رودکی مسلمان بود و گفته میشود پیرو مذهب اسماعیلی یا اسماعیلیه که از شاخههای شیعه محسوب میشود، بوده است.
سبک اشعار رودکی
رودکی به سبک خراسانی شعر میسرود؛ سبکی که شاد زیستن، غنیمت شمردن وقت، سادگی در بیان و دوری از اغراق از جمله مختصات آن محسوب میشود.
موضوعات شعر رودکی
مسائل زیر را میتوان از اصلیترین مضامین اشعار رودکی دانست:
مضامین خمری
وصف طبیعت
قصایدی برای مدح پادشاهان زمان خود
خوشباشی و گذران زندگی
معاشقه
وصف زیباییهای جهان با تصویرسازیهای غنی و عمیق
شاعران معاصر رودکی
شهید بلخی، منجیک ترمذی و فرخی سیستانی از شاعرانی بودند که زمان حیاتشان به زمان رودکی بسیار نزدیک بوده است.
پادشاهان زمان رودکی
رودکی در زمان حکومت سامانیان میزیست و بسیاری از شاهان این سلسله را مدح کرد و به دربار رفتوآمد داشت. او در جوانی و به دعوت بلعمی به دربار راه پیدا کرد و شاعر ندیم نصربن احمد بن اسماعیل که از پادشاهان سامانیان بود، شد.
رودکی بهدلیل سرودن شعر در دربار و مدح پادشاهان، پاداش بسیاری گرفته بود و از ثروتمندان زمان خود بود.
از پادشاهان و بزرگانی که رودکی مدح کرده است، میتوان به اسامی زیر اشاره کرد:
امیر جعفر بانویه از امیران سیستان
ابوطیب مصعبی
خاندان بلعمی
خاندان عدنانی و مرادی
ابوالحسن کسایی
عماره مروزی
ماکان کاکی
تاثیرپذیری و تاثیرگذاری رودکی
رودکی برای سرودن اشعار خود از قرآن و احادیث بهره بسیاری برد و اشعار او روی شاعران شاخص قرون بعد مانند خاقانی، مولوی و حافظ تاثیر زیادی گذاشته است. برخی از شاعران مانند فرخی سیستانی و مولانا در اشعار خود از سرودههای رودکی تضمین آوردهاند.
آثار رودکی
رودکی در طول عمر خود بیش از یک میلیون بیت سرود که از آن تنها ابیاتی پراکنده در حدود ۱۰۴۷ بیت به ما رسیده است. مهمترین آثار رودکی را در ادامه میخوانید.
۱. کلیله و دمنه
از برجستهترین آثار رودکی مثنوی کلیله و دمنه است که کتابی هندی و از زبان حیوانات بوده و رودکی ترجمه آن را در دوازده هزار بیت به نظم کشید.
۲. سندباد نامه
سندبادنامه هم که اصالتی هندی داشته، در دوره ساسانیان به ایران وارد شد و از ایران به ادبیات عرب و اروپا راه یافت. این اثر در دوره سامانیان به فرمان نوح بن نصر سامانی به فارسی ترجمه و بعدا توسط رودکی در قالب مثنوی سروده شد.
۳. دیوان رودکی
دیوان رودکی شامل اشعار غنایی، مدایح و رباعیات اوست و از مهمترین آثار رودکی به شمار میرود.
درگذشت رودکی
رودکی پس از پایان دوره حکومت امیر نصر سامانی دیگر در دربار جایی نداشت و بخارا را به قصد زادگاه خود ترک کرد. گفته میشود او در اواخر عمر خود مورد بیمهری پادشاهان قرار گرفت و روزگاری سخت داشت.
رودکی سرانجام در سال ۳۲۹ از دنیا رفت و در آرامگاه خود، پشت بوستان پنج رودک تاجیکستان امروزی به خاک سپرده شد. سن رودکی در زمان وفات ۸۰ تا ۸۳ سال گزارش شده است.
روز بزرگداشت رودکی در تقویم
در تقویم رسمی ایران، چهارم دی ماه را به عنوان روز گرامیداشت رودکی نامگذاری کردهاند.
منبع | ستاره
