نماز، عالی‌ترین جلوه‌گاه ارتباط انسان با خالق هستی است و در میان اجزای آن، رکوع و سجده به‌عنوان دو رکن اصلی، سنگ بنای این ارتباط معنوی و تجلی اوج عبودیت هستند.
اینتین – ذکر رکوع و سجده و تسبیحات اربعه از اذکار مهم نماز محسوب می‌شوند. رکوع، نماد تعظیم، تکریم و به رسمیت شناختن عظمت پروردگار بوده و سجده نشان‌دهنده نهایت خضوع، تذلل و فنای مطلق عبد در برابر خالق است.
به عبارت دیگر، رکوع ادب و سجده قرب است و این دو، با هم، روح بندگی و کلید رستگاری در دنیا و آخرت را به نمازگزار هدیه می‌دهند. بااین‌حال، برخی از والدین در بیان ذکر رکوع و سجده برای کودکان دچار چالش می‌شوند و نمی‌توانند به درستی به فرزندان خود بگویند که ذکر رکوع و سجده چیست و چه اهمیتی دارد. در چنین حالتی می‌توانید از راهنمای آموزش گام به گام نماز به کودکان کمک بگیرید. در این بخش از ستاره قصد داریم به توضیح ذکر رکوع و سجده با معنی آن‌ها بپردازیم. همچنین، اگر در مورد سجده واجب مردد هستید، می‌توانید از راهنمای ذکر سجده واجب کمک بگیرید.
ذکر رکوع
ذکر واجب در رکوع عبارت از یک‌بار گفتن «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ» (پروردگار بزرگ و با عظمت من، پاک و منزه است و به ستایش او مشغولم) یا سه بار گفتن «سُبْحَانَ اللهِ» (پاک و منزه است خداوند) است و اگر به جای آن، ذکر دیگری از قبیل «اَلْحَمْدُ لِلّهِ» (سپاس مخصوص خداست) و «اَللهُ اَکْبَرُ» (خدا بزرگتر است) و غیر آن را به همان مقدار بگویید نیز کافی است.
بااین‌وجود، کسی که به خاطر بیماری و امثال آن نمی‌تواند به اندازه‌ی گفتن سه «سُبْحَانَ اللهِ» در حال رکوع بماند، کافی است که یک مرتبه «سُبْحَانَ اللهِ» بگوید، و اگر فقط یک لحظه می‌تواند در حال رکوع باشد احتیاط واجب آن است که ذکر را در همان لحظه شروع و در حال سر برداشتن تمام کند.
ذکر سجده
ذکر واجب در سجده عبارت است از یک‌بار گفتن «سُبْحَانَ رَبِّیَ الاَعْلی وَ بِحَمْدِهِ» (پروردگار برترین من، پاک و منزه است و به ستایش او مشغولم) یا سه بار گفتن «سُبْحَانَ اللهِ»، و اگر به جای آن ذکرهای دیگر، مانند «اَلْحَمْدُ لِلّهِ»، «اَللهُ اَکْبَرُ» و غیر آن به همان مقدار بگویید کافی است. فراموش نکنید در حال سجود هنگامی که ذکر سوره‌های دارای سجده واجب یا مستحب را می‌گویید، باید بدن آرام باشد اما لازم است احکام سجده واجب را حتما رعایت کنید.
مستحبات سجده
ذکر رکوع و سجده در نماز باید به درستی ادا شود اما برخی افراد ممکن است بخواهند پس از ذکر سجده، مستحبات سجده را نیز تلاوت کنند و به همین منظور لازم است مراحل زیر را رعایت نمایند:
۱. پیش از سجده و پس از آن در حالی که بدن آرام گرفته است، تکبیر بگویید.
۲. میان دو سجده در حالی که بدن آرام است، بگویید: «اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ».
۳. سجده را طولانی کنید و در آن ذکر و دعا برای حاجت‌های دنیا و آخرت بخوانید و صلوات بفرستید.
۴. بعد از سجده بر ران چپ بنشینید و روی پای راست را بر کف پای چپ بگذارید.
ذکر بعد از سجده
بعد از سجده (سبحان ربی الاعلی و بحمده)، ذکر «بِحَولِ اللَّه وَ قُوَّتِهِ اَقُومُ وَ اَقْعُد» (به یاری و قدرت خداوند، برمی‌خیزم و می‌نشینم) را گفته و بلند شوید.
حکم جابجا گفتن ذکر رکوع و سجده
طبق نظر فقها در صورتی که ذکر رکوع و سجده سهواً جابجا شده باشد اشکالی ندارد، همچنین اگر عمداً و به‌قصد مطلق ذکر خداوند «عَزَّوَجَلَّ» (صاحب عزت و جلال است) بگویید، نماز صحیح است اما ذکر مخصوص رکوع و یا سجده را نیز باید بگویید.
منبع | ستاره
