کتاب ۱۹۸۴ آخرین هشدار جورج اورول پیش از مرگ

«کتاب ۱۹۸۴» آخرین هشدار جورج اورول درباره‌ی تحریف حقیقت، نظارت دائمی و قدرتی است که می‌تواند واقعیت را بازنویسی کند. او در واپسین روزهای عمرش این رمان را نوشت تا نشان دهد چگونه زبان، تاریخ و ذهن انسان می‌توانند کنترل شوند؛ هشداری که امروز بیش از همیشه معنا پیدا کرده است.

اینتین – زمستان سال ۱۹۴۹ در اسکاتلند، مردی بیمار در کلبه‌ای سرد، روی تخت افتاده و می‌نویسد. سرفه‌های پی‌درپی اجازه نمی‌دهد زیاد کار کند، اما او می‌نویسد چون می‌داند وقت زیادی ندارد و شاید این آخرین حرف‌هایی باشد که به جهان می‌زند. او جورج اورول است. نویسنده و روزنامه‌نگار انگلیسی که با نوشتن رمان‌های قلعه حیوانات و ۱۹۸۴ به شهرت جهانی رسیده است. اورول در سال‌های پایانی زندگی، درحالی‌که با بیماری سل دست‌وپنجه نرم می‌کرد، کتاب ۱۹۸۴ را نوشت؛ رمانی که بسیاری آن را «آخرین هشدار» او به جهان می‌دانند. اورول آن‌قدر آگاهانه نوشت که هنوز هم هر بار حقیقت در جهان تحریف می‌شود، کتاب‌هایش دوباره خوانده می‌شوند.

این کتاب هشداری جهانی بود؛ هشداری درباره‌ی قدرت، کنترل ذهن، تحریف حقیقت و آینده‌ای که شاید خیلی هم خیالی نباشد. این متن روایتی است از آخرین فریاد اورول، پیش‌بینی‌هایش و دلایلی که نشان می‌دهند چرا هنوز هم باید ۱۹۸۴ را بخوانیم.

آخرین هشدار اورول چه بود؟
جورج اورول در واپسین سال‌های عمر، وقتی در جزیره‌ی دورافتاده جورا زندگی می‌کرد و بدنش از شدت بیماری تحلیل می‌رفت، بیش از همیشه درگیر این سؤال بود که چگونه قدرت می‌تواند حقیقت را نابود کند. آخرین هشداری که او در نامه‌ها، یادداشت‌ها و نهایتاً در متن رمان ۱۹۸۴ مطرح کرد، هشداری بود درباره‌ی خطر تحریف واقعیت. او باور داشت جامعه‌ای که اجازه می‌دهد حقیقت دستکاری شود، دیر یا زود آزادی را هم از دست خواهد داد. به نظر او مهم نیست قدرت سیاسی چه ادعاهایی دارد؛ مهم این است که اگر بتواند به مردم بقبولاند آنچه می‌بینند واقعی نیست و آنچه می‌شنوند باید همان چیزی باشد که حکومت می‌گوید، انسان دیگر توان مقاومت نخواهد داشت.

۱۹۸۴ نتیجه‌ی همین دغدغه بود؛ اثری که در آن جهان به سمت جایی می‌رود که زبان محدود می‌شود، تاریخ مدام بازنویسی می‌شود و انسان‌ها زیر نظارت دائمی هستند. اورول می‌خواست بگوید خطر استبداد فقط در زندان و سانسور نیست؛ در لحظه‌ای آغاز می‌شود که مردم می‌پذیرند «دو به‌علاوه‌ی دو می‌تواند پنج شود.»

آیا هشدار او شنیده شد یا نادیده گرفته شد؟
اگرچه انتشار ۱۹۸۴ در زمان خودش واکنش‌های زیادی برانگیخت و خیلی زود به یکی از آثار برجسته‌ی قرن تبدیل شد، اما تجربه‌ی دهه‌های بعد نشان داد که هشدار اورول آن‌قدرها که باید جدی گرفته نشد. بسیاری از مفاهیمی که در آن زمان تخیلی به نظر می‌رسیدند، امروزه به شکلی تازه در زندگی ما حضور دارند. نظارت گسترده، جمع‌آوری داده‌های شخصی، شکل‌دهی رفتار توسط شبکه‌های اجتماعی، دستکاری اخبار و روایت‌ها و حتی تغییر معنای واژه‌ها در گفت‌وگوی عمومی، همه نشانه‌هایی هستند از اینکه جهان بیش از آنچه تصور می‌کنیم به سمت همان وضعیتی حرکت کرده که اورول از آن بیم داشت.

با این حال نمی‌توان گفت هشدار او کاملاً نادیده گرفته شد. شاید بتوان گفت پیام او «شنیده شد»، اما کمتر «عملی شد» و هر بار جهان قدمی به سمت تحریف حقیقت برمی‌دارد، او دوباره شنیده می‌شود.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷ پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ، یکی از مشاوران ارشد او، «کِلی‌اَن کانوی»، در دفاع از اظهارات جنجالی دولت، اصطلاح «واقعیت‌های جایگزین» را به کار برد. رسانه‌هایی مانند گاردین بلافاصله این واژه را با مفاهیم ۱۹۸۴ مقایسه کردند: تحریف حقیقت، ساختن روایت رسمی و جایگزینی واقعیت با آنچه قدرت می‌پسندد. همین مقایسه کافی بود تا فروش ۱۹۸۴ چندین برابر شود و دوباره به صدر پرفروش‌ترین کتاب‌ها بازگردد و ناشر کتاب مجبور شود ده‌ها هزار نسخه چاپ کند.

پس می‌توان گفت هشدار او شنیده شد، اما شاید به اندازه‌ای که باید، جدی گرفته نشد.

اورول چه چیزی را پیش‌بینی می‌کرد و چه مقدارش امروز محقق شده است؟
خواندن ۱۹۸۴ امروز گاهی حس عجیبی ایجاد می‌کند؛ حسی شبیه نگاه کردن به آینه‌ای قدیمی که تصویر امروز ما را نشان می‌دهد. اورول درباره‌ی نظارت دائمی، تحریف حقیقت و حذف فردیت هشدار داد. او نوشت که اگر زبانی که با آن حرف می‌زنیم محدود شود، توانایی فکرکردن نیز کاهش می‌یابد. جامعه‌ای را تصور کرد که در آن اخبار هر روز تغییر می‌کند، نه برای رسیدن به حقیقت، بلکه برای تثبیت قدرت. دنیایی که در آن گذشته مدام پاک می‌شود تا حال و آینده آن‌طور که حکومت می‌خواهد بازسازی شود.

نگاهی به جهان امروز نشان می‌دهد بسیاری از این نگرانی‌ها به‌نوعی تحقق یافته‌اند. امروز ابزارهای فناوری اطلاعات می‌توانند رفتار، سلیقه و انتخاب‌های افراد را پیش‌بینی کنند. الگوریتم‌ها تعیین می‌کنند چه محتوایی ببینیم و چه چیزی از دیدمان پنهان بماند. در فضایی که اخبار جعلی و تصاویر ساختگی با سرعت منتشر می‌شوند، مرز میان حقیقت و دروغ باریک‌تر از همیشه شده است. قدرت رسانه‌ها نه‌تنها در اطلاع‌رسانی، که در شکل‌دادن به احساسات عمومی هم دیده می‌شود.

با این حال تفاوت مهمی نیز وجود دارد: اورول جهانی تاریک، بسته و یک‌دست را تصویر می‌کرد، اما جهان امروز پیچیده‌تر است؛ آزادی‌های گسترده‌تری وجود دارد، اما در کنار آن ابزارهای کنترل و اثرگذاری ذهن نیز گسترده‌تر شده‌اند. این ترکیب همان چیزی است که باعث می‌شود ۱۹۸۴ همچنان کتابی ضروری برای فهم زمانه‌ی ما باشد.

چرا باید ۱۹۸۴ جورج اورول را بخوانیم؟
۱۹۸۴ فقط یک رمان نیست، بلکه درسی درباره‌ی نحوه‌ی کارکرد قدرت و رسانه‌ها در جهان معاصر است. خواندن آن نه‌تنها تجربه‌ای ادبی، بلکه تجربه‌ای فرهنگی و اجتماعی است که نگاه انسان را دقیق‌تر می‌کند. این کتاب به ما یاد می‌دهد چطور در برابر دستکاری واقعیت مقاومت کنیم، چطور به زبان حساس باشیم، و چرا در جهانی که پر از اطلاعات است، حقیقت می‌تواند بیش از همیشه شکننده باشد.

این کتاب از آن دست آثاری است که هر بار خوانده می‌شود، معنای تازه‌ای پیدا می‌کند؛ چون جهان دائماً در حال تغییر است و هر نسل، دغدغه‌هایی دارد که آن را در ۱۹۸۴ بازتاب‌شده می‌بیند. شاید به همین دلیل است که این اثر همچنان یکی از پرفروش‌ترین و پربازدیدترین کتاب‌ها است و خوانندگان زیادی آن را برای مطالعه یا گوش‌دادن انتخاب می‌کنند.

جمع‌بندی
جورج اورول پیش از مرگ، آخرین پیامش را در قالب رمانی نوشت که اگرچه در سال ۱۹۴۹ منتشر شد، اما امروز بیش از هر زمان دیگری معنا پیدا کرده است. او هشدار داد که اگر جامعه اجازه دهد حقیقت دست‌کاری شود، دیر یا زود آزادی، اندیشه و فردیت نیز از میان خواهد رفت. بخش زیادی از پیش‌بینی‌های او درباره‌ی نظارت، پروپاگاندا، تحریف تاریخ و کنترل زبان امروز در شکل‌های تازه‌ای در زندگی همه‌ی مردم دنیا جریان دارد.

۱۹۸۴ کتابی است که خواندن آن فقط یک تجربه‌ی ادبی نیست، بلکه نوعی بیدارشدن است. این رمان به ما یادآوری می‌کند که آزادی همیشه نیازمند مراقبت است و حقیقت چیزی نیست که بتوان از آن غافل شد.

هر خواننده‌ای دیر یا زود باید سراغ ۱۹۸۴ برود؛ چون دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، بیش از آنچه تصور کنیم به هشدارهای اورول نزدیک شده است.

منبع | ستاره