مسئولیتپذیری در نوجوانان با دستور و اجبار شکل نمیگیرد. گاهی راههای غیرمستقیم، ساده و روزمره تأثیرگذارتر از تذکرهای مداوم هستند. در این مطلب با ۱۰ راه غیرمستقیم آشنا میشوید که میتواند حس مسئولیتپذیری را در نوجوانان تقویت کند.
اینتین – بیمسئولیتی در میان نوجوانان از جمله موضوعاتی است که بسیاری از والدین نسبت به آن گلایه دارند. این گلایهها گاهی به تنشهای خانوادگی منجر میشود و بهجای حل مسئله، ریشههای لجاجت و مقاومت را در نوجوان تقویت میکند. در این مقاله تلاش کردهایم راهکارهایی را ارائه دهیم که اغلب ماهیتی غیرمستقیم دارند.
این ده راهکار با در نظر گرفتن فرهنگهای مختلف خانوادگی تدوین شدهاند. بنابراین لازم نیست همه آنها را بهطور همزمان اجرا کنید. کافی است ۴ یا ۵ مورد را بهدرستی و مداوم به کار بگیرید تا بتوانید به افزایش حس مسئولیتپذیری در فرزند نوجوان خود امیدوار باشید.
ده راهکار برای تقویت مسئولیتپذیری در نوجوانان
۱. نگرش خود را تغییر دهید
مسئولیتپذیری با دستور دادن، اعتراض یا سرزنش شکل نمیگیرد. این موضوع یک مسئله تربیتی است؛ نوعی نگرش و رفتار که باید بهتدریج در وجود انسان نهادینه شود. اقدامات کوچک اما مستمر، به مرور زمان این روحیه را در نوجوان و سایر فرزندان ایجاد میکنند.
برای پرورش حس مسئولیتپذیری، از تصمیمهای ناگهانی و برخوردهای تند و نامناسب پرهیز کنید. متأسفانه مسئولیتپذیری نه قرص دارد و نه نسخه فوری. این ویژگی ارتباط مستقیمی با سبک زندگی دارد و مجموعهای از رفتارها و نگرشهای غیرمستقیم میتواند آن را به شکلی مؤثر در نوجوان تقویت کند.
۲. از خودتان آغاز کنید
اگر میخواهید فرزندتان چیزی بیاموزد، ابتدا باید آن را در رفتار شما ببیند. داشتن نوجوانی مسئولیتپذیر، از والدینی مسئولیتپذیر آغاز میشود. فرزندان ما دائماً در حال مشاهده و الگوبرداری هستند؛ چه رفتارهای مثبت و چه منفی.
اگر هنوز زبالهای از پنجره خودرو به بیرون میاندازید، انتظار نداشته باشید نوجوانتان به تمیزی اتاق یا خانه اهمیت بدهد. اگر نسبت به والدین یا نزدیکان خود احساس مسئولیت نمیکنید، بعید است نوجوان شما در قبال شما مسئولانه رفتار کند.
برخی والدین تصور میکنند مسئولیت آنها فقط به امور مربوط به فرزندشان محدود میشود، در حالی که مسئولیتپذیری تمام ابعاد زندگی را در بر میگیرد؛ از مسئولیتهای فردی و خانوادگی گرفته تا مسئولیتهای اجتماعی، شهروندی و زیستمحیطی.
یک بار دیگر مسئولیتهای خود را مرور کنید. فهرستی ساده از آنها تهیه کنید و ببینید در کدام بخشها نیاز به اصلاح رفتار دارید؛ از سلامت فردی و تغذیه گرفته تا روابط خانوادگی و رعایت قوانین اجتماعی.
۳. به سلامت جسم و روان او توجه کنید
سلامت جسم و روح نوجوان را به عنوان یک دغدغه جدی در نظر بگیرید و نشان دهید که هم شما و هم او نسبت به این موضوع مسئول هستید. این کار علاوه بر تقویت حس مسئولیت در قبال خود، احساس ارزشمندی را نیز به او منتقل میکند.
اما این توجه نباید با وسواس، کنترل افراطی یا ایجاد استرس همراه باشد. نوجوان را به ورزش، تغذیه سالم و خواب کافی تشویق کنید و رفتارهای درست او را تحسین کنید. حتی میتوانید از او بخواهید برای شما برنامهای طراحی کند و خودتان به آن پایبند باشید.
به توصیههای او درباره سلامت توجه کنید؛ حتی اگر لحنش چندان دلنشین نباشد. این کار، حس دیدهشدن و مسئولبودن را در او تقویت میکند.
۴. مسئولیتپذیری زیستمحیطی
بخش زیادی از محیط زیست کشور ما به دلیل نبود حس مسئولیتپذیری در حال آسیب دیدن است. افرادی که نسبت به محیط زیست دغدغه دارند، معمولاً در سایر جنبههای زندگی نیز مسئولانه رفتار میکنند.
دو نکته مهم در این زمینه وجود دارد:
اول اینکه برای تربیت نوجوانی مسئولیتپذیر، باید او را در همه امور زندگی مسئول بار آورد.
دوم اینکه محیط زیست، بستر بسیار مناسبی برای پرورش حس مسئولیتپذیری است.
کسی که به درخت، طبیعت و حیوانات عشق میورزد، بهندرت انسانی بیمسئولیت خواهد بود.
از کجا شروع کنیم؟
دانش خود را درباره محیط زیست ایران افزایش دهید و آن را با فرزندتان به اشتراک بگذارید. درختکاری خانوادگی را جدی بگیرید؛ تأثیر عمیقی بر روح انسان دارد. در سفرها، طبیعتگردی بهویژه در جنگلهای زاگرس را در برنامه قرار دهید.
۵. مسئولیتهای خانوادگی به او بسپارید
نوجوان شما نباید فقط دریافتکننده خدمات باشد. او باید بخشی از مسئولیتهای خانه را بر عهده بگیرد؛ نه بهعنوان کمک اضافی، بلکه بهعنوان وظیفه.
اجازه دهید آشپزی کند، نظافت بخشی از خانه را انجام دهد یا حتی مدیریت کارهای تعمیراتی را به عهده بگیرد. اگر به موضوعی مثل برقکاری علاقه دارد، با رعایت ایمنی، فرصت تجربه به او بدهید.
کارسپاری آگاهانه، حس مسئولیت را در نوجوان زنده میکند. نوجوانان انرژی و خلاقیت بالایی دارند و میتوانند فضای خانه را متحول کنند.
مسئولیتهای خانوادگی فقط به کارهای فیزیکی محدود نمیشود؛ مسئولیتهای عاطفی، توجه به اعضای خانواده و احترام به بزرگترها نیز بخشی از این مسیر است. در قبال انجام مسئولیتها، حتماً از او تشکر و قدردانی کنید.
۶. روحیه شکرگزاری را تقویت کنید
قدردانی شما از نوجوان، زمینهساز شکلگیری روحیه شکرگزاری در اوست. تشکر از انجام تعهدات، نهتنها مسئولیتپذیری بلکه آرامش و رشد را نیز تقویت میکند.
شکرگزاری نسبت به خداوند، والدین، معلمان و دیگران نیازمند آموزش و تکرار است و خانواده بهترین بستر این آموزش است. نوجوانی که شاکر باشد، بذر مسئولیتپذیری را در وجود خود کاشته است.
۷. او را به پذیرش مسئولیتهای اجتماعی تشویق کنید
رعایت قوانین، احترام به حقوق دیگران و توجه به نظم اجتماعی پیام روشنی دارد: ما شهروندانی مسئول هستیم. نوجوان این پیام را از رفتار شما بهخوبی دریافت میکند.
مدرسه و جامعه فرصتهای خوبی برای تمرین مسئولیتپذیری هستند. کمک به سالمندان، حمایت از نیازمندان و مشارکت در فعالیتهای عامالمنفعه، نمونههایی از مسئولیت اجتماعیاند.
تشویقش کنید در یک خیریه یا سازمان مردمنهاد فعالیت کند؛ بهویژه در زمینهای که استعداد و علاقه دارد.
۸. به او فرصت حل مسئله بدهید
مشکلات زندگی در سه سطح مسئله، مشکل و بحران ظاهر میشوند. نوجوان شما میتواند در هر یک از این مراحل نقشی فعال داشته باشد.
در مسائل ساده، مسئولیت اصلی را به او بسپارید. در مشکلات، همراهش باشید اما مدیریت را به او بدهید. در بحرانها، شما فرمانده باشید و از او کمک بگیرید.
پس از حل مسئله یا بحران، حتماً به نقش مسئولانه او اشاره کنید تا این تجربه در ذهنش تثبیت شود.
۹. مسئولیتهای مالی به او بدهید
پول توجیبی صرفاً برای تفریح و تنقلات، آموزش مسئولیت مالی نیست. نوجوان باید با مفهوم بودجهبندی آشنا شود و در برخی هزینههای خانواده نقش داشته باشد.
سقف هزینهها را شفاف بیان کنید و بخشی از پرداختها یا نظارت بر مصرف را به او بسپارید؛ مثلاً مدیریت مصرف برق یا پرداخت قبضها. کسی که مسئول پرداخت است، مسئول مدیریت مصرف نیز هست.
۱۰. همدلی کنید، اما جبران را به خودش بسپارید
نوجوان مسئولیتپذیر هم دچار خطا میشود. او را سرزنش نکنید؛ همدلی کنید. سپس از او بخواهید برای جبران اشتباه راهحلی ارائه دهد. مدیریت جبران با اوست و شما در کنارش خواهید بود.
گاهی لازم است شما سرباز نوجوانتان باشید و به تصمیمهایش—even اگر کامل نیستند—احترام بگذارید. وقتی مسئولیتی به او میسپارید، از او بخواهید شرح وظایف شما را هم مشخص کند.
قدردانی را فراموش نکنید؛ از همسر، از فرزند و از همه اطرافیان. گاهی فقط به نوجوانتان بگویید: «ممنون که هستی». فرزندان، بهویژه نوجوانان، نعمتهای ارزشمند زندگی ما هستند و مسئولیتپذیری در سایه احترام، اعتماد و محبت رشد میکند.
منبع | موفقیت
